مجموعه شیخ صفی وارزش های نمادین آن

طی چند مرحله کاو ش ها ی باستان شناسی اخیر بقایای برخی ساختمان های دیگر نی ز شناسایی شده است که از جمله آنها می توان به فضاها ی مسکونی خاندان شیخ صفی ،و حمام و آشپزخانه مجموع ه اشاره کرد. در این مجموعه انواع هنرهای سنتی ایرانی نظ یر آرایه های معماری شامل کاشی کاری معرق و هفت ر نگ ، آجرکاری ، نقاشی دیوا ری ، کتیبه و… و نیز آثار نفیسی ا ز درودگری و گره سا زی ، خاتم و معرق و منبت چوب د ر صندوق قبرها و درهای چوبی ، فر ش ، پارچ ه های زری  و ظ روف چینی ، کتا ب آرایی و تجلی د ، نقاش ی ، فلزکاری و به ویژه درهای نقره ای نفی س ،درهای لاکی و غیره به چش م می خورد. اگر چه مجموع ه  شیخ صفی در حوز  ه  هنر اس لامی قرار می گیر د ،اما باید توجه داشت که هنر اس لامی خود ذ یل هنر سنتی قرار می گیرد که عام تر و کل ی تر است .  (نمودار  ١) توجه به چنین نکته ای این امکان را فراهم می آورد تا بتوا ن نمادهای موجود در معماری و نقوش مجموعه شیخ صفی را در متنی وسیع تر و با تحلیلی جهان شمول بررسی کرد .

نمادهایی که گاه سابقه  ظ هور و حیات آنها در زندگی بش ر ، ربط ی به دین آسمانی اسلام ندارد و مقوله ای ماورایی  و کیهانی است که بی آغاز و انجام می نماید. « هنر سنتی با حقایقی سر و کار دارد که در آن سنتی که این هنر جلوه هنری و صوری آن است ، مندرجند. بنابراین خاستگاه آ ن یک خاستگاه بشری صرف نیست . به علاو ه ،این هنر باید  با رمزپردازی ذاتی موضوع مورد اهتمام خود و نیز آن رمزپردازی مستقیم اً مرتبط با وحی که این هنر بعد باط ن ی اش را آشکار می ساز د ،تط بیق کند. چنین هنری به ط بیع ت ذاتی اشیاء و نه ابعاد عَرَضی آنه ا ،وقوف دارد» (نصر، ١٣٨٠، ۴٩۵) .

برای واکاوی این نمادها در تزئینات هندسی مجموع ه  شی خ صفی لازم است تا ابتدا تعریفی از نماد در منظ ر سنتی آ نداشته باشیم .نماد از حیث لغوی اسم فاعل و به معنای ظ اهرکننده است .

معادل انگلیسی آن S ymboleو از ریش ه S ymbolosیونا نی می باشد.  «S ymbolum( S ymboleبه لاتینی و S umbolonبه یونانی ) ،در اصل به معنی ع لا مت هویت و شناسایی بود .