آشنایی با فرآیند تولید محصولات خام

در یک بازار کشاورزی شاخص، فرآیند تولید محصولات خام بوسیله تعداد زیادی از کشاورزان صـورت می گیرد که بصورت منطقـه ای پراکنـده شـده انـد. ایـن تولیدکننـدگان بـصورت گیرنـدگان قیمـت کطططبض جکطکفهص عمل می کنند. محصول خام حجیم و یا فاسد شدنی بوده و بنابراین هزینه حمل آن بالا اسـت. خریـد محصولات کشاورزی بوسیله بنگاههای بازاریـابی نـسبتاﹰ محـدودی صـورت مـی گیـرد (سکـستون، ۰۹۹۱). بـه عبارت دیگر بر خلاف تصور کلی، مسئله وجود انحصار در بازار محصولات کشاورزی جدی است.

یکی از محصولات کشاورزی ایران که همواره شائبه وجود انحصار در بازار آن وجود داشـته اسـت، پـسته می باشد. در این خصوص، نتایج مطالعه عبدالهی عزت آبادی (۸۸۳۱) نـشان داد کـه بـر اسـاس شـاخص هـای تمرکز، بازار پسته در سطح خریداران محلـی دارای سـاختار رقابـت کامـل اسـت و در سـطح صـادرات هـم بـه ساختار رقابت کامل نزدیک می باشد. به عبارت دیگر، از نظر ساختار بازار (کطأصطأطصک)، یعنـی وجـود تعـداد کافی رقیب، بازار پسته در حدی مـی باشـد کـه بتـوان آن را رقابـت کامـل نامیـد. بررسـی رفتـار عوامـل بـازار (صطأ۲غپط) در خرید محصول نشان داد که تجار غیر صادر کننده مطـابق آنچـه در بخـش سـاختار بـازار آمـد رفتاری نزدیک به رقابت کامل دارند. در مقابل تجار صادر کننده برخلاف آنچه در بخش بررسی ساختار بازار آمد، رفتار انحصاری از خود نشان می دهند. به عبارت دیگر، علی رغم ساختار رقابتی، رفتار تجار صادر کننده بیشتر به انحصار خرید نزدیک است. این مسئله نشان می دهد که عوامل دیگری به غیـر از سـاختار باعـث شـده است تا رفتار انحصاری ایجاد شود. لذا در مطالعه جاری سعی می شود تا این عوامـل شناسـایی شـود. شناسـایی عوامل ایجاد کننده انحصار در بازار پسته می تواند در جهت کاهش انحصار و در نتیجه آن حذف اثرات منفـی رفتار انحصاری در بازار پسته باشد.

مواد و روشها

آمار و اطلاعات مورد استفاده به صورت میدانی (پیمایشی) و به کمـک پرسـشنامه حـضوری و مـصاحبه بـا باغدارن و تجار پسته جمع آوری گردید. مدت دوره تکمیل پرسشنامه دو سال بوده و از ابتـدای سـال ۵۸۳۱ تـا پایان سال ۶۸۳۱ به طول انجامید. برای این منظور نخست پرسشنامه های مخصوص تولید کنندگان و تجار پسته طراحی گردید. سپس پرسشنامه نهایی اصلاح شـده تهیـه گردیـد. در مرحلـه بعـد، تعـدادی از پرسـشنامه هـای مذکور به صورت آزمایشی تکمیل شد. در این مرحله پرسشنامه های تجار و کشاورزان در دو نوبت مـورد بـاز نگری قرار گرفت. در مرحله بازنگری سئوالات اضـافی حـذف و سـئوالات دیگـری اضـافه شـد. همچنـین در بعضی موارد اصلاحاتی صورت گرفـت. از هـر کـشاورز سـئوالات مختلفـی در زمینـه ویژگیهـای اقتـصادی – اجتماعی و نحوه فروش محصول، محل فروش محصول، زمان فروش محـصول و … سـئوال شـد. بعـد از اینکـه محل فروش پسته کشاورزان هر روستا مشخص شد (تجار محلی یا صادرکنندگان)، در مرحله بعد از کلیه تجار یا صادرکنندگان که از افراد روستای مورد نظر پسته خریداری کرده اند، پرسشنامه تهیه گردیـد. در ایـن رابطـه نیز سئوالات مختلفی در زمینه نحوه تجارت (خرید و فروش پسته)، هزینه های مختلف و … پرسیده شد.