چرا کوسه‌ها خلیج ویلاپا را دوست دارند؟ دانشمندان شمال‑غربی برخی ایده‌ها دارند

نوشته: جرز برنز (OPB)

هر تابستان، آب‌های ساکت خلیج ویلاپا در جنوب‑غرب واشنگتن به یک بزرگراه پرکوسه تبدیل می‌شود.

گرفتن یکی از برترین شکارچیان شمال‑غربی اقیانوس آرام به زمان، کمی شانس و قطعات بزرگ گوشت نیاز دارد.

پژوهشگر کوسه‌های دانشگاه ایالتی اورگن، جیس شولت، یک قلاب ماهیگیری به‌اندازهای دست خود می‌گیرد. او به کارآموز دوره کارشناسی دِوِن گوارِرو که آرنجش در سطل طعمه پشت قایق فرو رفته است، صدا می‌زند.

«می‌توانم تو را با دم سالمون مبادله کنم؟ فکر می‌کنم این خوش‌شانسی است. آن‌ها دم سالمون را دوست دارند»، او می‌گوید.

در اوج تابستان خلیج ویلاپا در واشنگتن، شولت، گوارِرو و الکس مِکینتُرف در حال مطالعهٔ کوسه‌های سَبُغی هفت‌پنجه‌دار دم‌روی پهن هستند؛ یکی از حدود ۱۵ گونهٔ بومی کوسه در شمال‑غربی اقیانوس آرام.

«درک هفت‌پنجه‌دارها یعنی درک کل اکوسیستم است. آن‌ها بالاترین شکارچیان زنجیره غذایی‌اند»، شولت توضیح می‌دهد؛ او در حال اتمام دکترا در آزمایشگاه بیگ فیش دانشگاه ایالتی اورگن است. «بنابراین، درک آن‌ها شبیه به درک چگونگی وجود سایر جانوران در اکوسیستم است.»

این خلیج در جنوب‑غرب واشنگتن به‌خاطر صدف‌هایش در سراسر جهان شناخته شده است. کمتر شناخته‌شده این است که هر تابستان خلیج ویلاپا به یک بزرگراه پرکوسه تبدیل می‌شود. کوسه‌ها، به‌ویژه هفت‌پنجه‌دارها، به‌صورت فراوانی از اقیانوس به این ناحیه مهاجرت می‌کنند. پژوهشگران شمال‑غربی سعی دارند دلیل این پدیده را کشف کنند.

«این همان چیزی بود که شب‌ها من را اذیت می‌کند. چرا این‌قدری کوسه در اینجا حضور دارند؟» شولت می‌گوید.

مامان بزرگ بر عرشه

کوسه‌های هفت‌پنجه‌دار تا حد زیادی زیر radar عمومی قرار گرفته‌اند. با رنگ قهوه‌ای و لکه‌های تیره بر پشت، در نزدیکی ساحل زندگی می‌کنند و اغلب در نزدیک به بستر دریا می‌چسبند. آنها دم‌فین (پشت‌فین) مشابه بیشتر کوسه‌ها ندارند — آن‌که بالای سطح آب برآمده است — بلکه بالای بدن‌شان به‌سمت دم رانده شده است.

«هفت‌پنجه‌دارها واقعاً بسیار منحصربفرد هستند. آن‌ها یکی از دو گونه‌ای در جهان هستند که هفت شکاف برونشی دارند. گمان می‌شود که این هفت شکاف برونشی به دلیل قدمت بسیار طولانی این گونه است. بنابراین این کوسه‌ها در واقع یکی از — اگر نه که قدیمی‌ترین گونهٔ زندهٔ کوسه‌ها — هستند»، شولت می‌گوید.

کوسه‌های مشابه حدود ۲۰۰ میلیون سال در اقیانوس‌های ما شنا کرده‌اند.

هفت‌پنجه‌دارها حتی دیده شده‌اند که به صورت گروهی شکار می‌کنند، شبیه به گرگ‌ها.

سی دقیقه پس از ورود طعمه، دانشمندان آزمایشگاه بیگ فیش یک اتصال می‌گیرند. شولت خط را می‌کشد و از نتایج خوشحال می‌شود.

«حالا یک هفت‌پنجه‌دار داریم. یااا!»، او فریاد می‌زند. «وای خدای من، او بزرگ است!»

او یک مادر بزرگ است — حدود هفت فوت طول و بیش از ۲۵۰ پوند وزن دارد. دانشمندان کوسه را به مبدل کنار قایق هدایت می‌کنند و با جرثقیل به عرشه می‌برند.

در حالی که تیم کوسه را برچسب‌گذاری، اندازه‌گیری و خون‌گیری می‌کند، مراقبت مناسبی از او می‌کند. یک میله در دهان او آب را روی غشاهایش می‌گذارد تا بتواند نفس بکشد — به‌نوعی به‌عکس نحوه تنفس غواص زیر آب. پارچه‌ای روی چشمان او او را آرام نگه می‌دارد.

با وجود کوسه‌های ماده هفت‌پنجه‌دار مانند این، دانشمندان فرصتی دیگر به دست می‌آورند.

«یکی از تخصص‌های ما در آزمایشگاه بیگ فیش، آموختن بیشتر دربارهٔ مادران کوسه است»، الکساندرا مکینتُرف، هم‌مدیر آزمایشگاه می‌گوید. «ما در حال پیشبرد درک خود از بوم‌شناسی تکثیر کوسه‌ها هستیم — به‌عبارت دیگر، مطالعهٔ رفتارهای مادران کوسه، محل‌های حضورشان و زمان‌بندی تولدها».

به‌طور سنتی، برای کشف این مسائل، لازم بود کوسه‌های ماده را کشته و تشریح کرد. اما این‌جا، سونوگراف ابزار برتر است.

«سونوگراف دقیقاً همان‌طور که برای انسان‌ها کار می‌کند، عمل می‌کند. ما حتی از ژِل استفاده می‌کنیم»، او می‌گوید.

مکینتُرف یک لایه ژِل را روی شکم کوسه می‌مالد و به‌تدریج پرسکوب را بر روی پوست خشن کوسه می‌کشد.

«چند دایره روی آن موجود است»، شولت می‌گوید، در حال نظارت بر تصویر در صفحه‌نمایش کوچکی.

«دایره‌ها ممکن است نشان‌دهنده تخم‌ها باشند»، مکینتُرف می‌گوید. «در میان خانم‌هایی که ما عموماً در اورگن و واشنگتن صید می‌کنیم، بسیاری تخم دارند یا در حال حاضر باردارند».

در بررسی دقیق‌تر، دانشمندان متوجه می‌شوند که تخم‌ها هنوز تلقیح نشده‌اند؛ که نشان می‌دهد این کوسه ممکن است در خلیج ویلاپا به دنبال جفت‌گیری نباشد.

«او باردار نیست، اما به‌نظر می‌رسد که در آینده‌ای ممکن است باردار شود»، مکینتُرف می‌گوید.

پس از حدود ۱۰ دقیقه، کار آنها با مادهٔ بزرگ تمام می‌شود. آنها کوسه و مبدل را به سمت کنار قایق بلند می‌کنند و به آب می‌پاشند.

«متشکرم خانم!»، شولت فریاد می‌زند در حالی که کوسه در آب کدر فرو می‌رود.

تخلیه معده کوسه

کوسه‌های سَبُغی دم‌روی پهن هر مارس به خلیج ویلاپا می‌آیند. تیم بیش از ۳۰۰ کوسه را در اینجا طی چند تابستان گذشته برچسب‌گذاری کرده‌اند تا علت مهاجرت را کشف کنند.

«من افراد زیادی را ملاقات می‌کنم که حتی نمی‌دانند در این آب‌ها کوسه وجود دارد.» شولت می‌گوید. «وجود کوسه در اینجا چیز بدی نیست؛ در واقع، بسیار مزیت است. اگر بخواهیم یک اکوسیستم سالم داشته باشیم، نیاز به حضور کوسه‌ها در این ناحیه داریم.»

آنها فهمیده‌اند که کوسه‌ها می‌توانند در فصول غیرمهاجرت مسافت‌های زیادی را پیمایش کنند. یکی از کوسه‌های برچسب‌گذاری‌شده توسط یک ماهیگیر در سان‌دیگو، کالیفرنیا صید شد. دیگری به‌صورت ثبت‌شده تا آلاسکا شنا کرد.

«درک فعالیت کوسه‌ها به ما کمک می‌کند تا بفهمیم چگونه سامانه را به‌هم پیوسته نگه داریم»، تیلور چپل، هم‌مدیر آزمایشگاه بیگ فیش می‌گوید. «اگر می‌خواهیم به‌دست آوردن ماهی قزل‌آلا یا خرچنگ دست یابیم، باید بدانیم شکارچیان چطور در این سامانه‌ها نقش می‌گذارند.»

در مورد هفت‌پنجه‌دارها، سؤال «چرا ویلاپا؟» همچنان ذهن شولت را مشغول می‌کند.

«در حقیقت آن‌ها اجتماعی‌تر از آنچه تصور می‌کنیم هستند. بنابراین ممکن است برای یک‌جای تجمع هفت‌پنجه‌دارها یا به‌علاوهٔ یک بوفهٔ غذایی به اینجا بیایند»، او می‌گوید.

تیم هنوز جزئیات زندگی اجتماعی هفت‌پنجه‌دارها در این خلیج را دریافته نشده است، اما معمای غذای کوسه‌ها را با تکنیکی روشن‌کننده حل کرده‌اند.

«این کار برای کوسه ضرری ندارد، اما غذای آنها را می‌گیرد»، او می‌گوید.

اصطلاح فنی «شستشوی غیرکشنده» است، اما در اصطلاحات قایق‌ها به آن «خالی‌کردن معدهٔ کوسه» می‌گویند.

آنها یک کوسه دیگر را به روی عرشه می‌آورند — این بار مردی حدود ۵ فوت طول دارد.

«خب، سر روی سر است»، شولت به چپل می‌گوید در حالی که سر کوسه را پایین می‌آورد.

«من روی سر هستم»، او پاسخ می‌دهد؛ دهان را باز می‌کند و سنیه‌ای شبیه اره در فک پایین نشان می‌دهد. سپس به مکینتُرف می‌چرخد: «تو روی شکم هستی.»

آنها به موقعیت می‌روند.

«دارم می‌برم»، شولت می‌گوید در حالی که شلنگی را عمیقاً در دهان کوسه می‌گذارد. «به‌نظر می‌رسد قطعا یک فیل‌ماهی دارد. بوی فیل‌ماهی را می‌شنوم.»

این توانایی عجیب اثر جانبی غیرمنتظره‌ای از کار اوست.