آنها از آتشسوزیها جان سالم به در بردند، اما چیزی دیگر در حال کشتن جنگلهای نمادین کاج یونان است
در کوههای پِلونووس، درختان معمولاً مقاومی که باید سبز بمانند، حتی در مناطقی که آتش به آنها نرسیده، به قهوهای تبدیل میشوند. کارشناسان هشدار میدهند که با بحران پیچیدهای روبهرو هستیم.
در جنوب پِلونووس، کاج یونانی حضور سرسختی دارد. این مخروطیهای سبز تیره و رشد آهسته، برای مدت طولانی جنگلهای ارتفاعات این منطقه را تعریف میکردند و در کوهها و خاکهای سنگی رشد میکردند. برای نسلهای متوالی، این گونه بهعنوان یکی از سختترین گونههای کشور شناخته میشد؛ بهطور غیرمعمولی قادر به مقاومت در برابر خشکی، حشرات و آتشسوزیهای دورهای بود که اکوسیستمهای مدیترانهای را تهدید میکردند. این جنگلهای یونانی طوری با آتش زندگی میکردند که از دیرباز بهنظر میرسد ادامهدار بوده است.
به همین دلیل، وقتی دیمیتریوس آوتزیس، پژوهشگر ارشد در مؤسسه پژوهشهای جنگلی (FRI) الگو‑دیمیترا، مأمور شد تا پیامدهای آتشسوزی بهاری را در این ناحیه مستند کند، هیچچیزی در این مأموریت برای او غیرعادی بهنظر نمیرسید. او بارها به مناظر سوخته قدم گذاشته بود تا نقاط مرگومیر پیشبینیشده را پیگیری کند و همچنین درختانی را که از سوزش جان سالم به در بردهاند، بررسی کند.
این بار، اما، چیزی تقریباً بلافاصله احساس ناهماهنگی کرد. مقیاس خسارت متفاوت بود. وقتی آوتزیس و همکارانش بهعمق جنگل رفتند، چشماندازهای آشنا از یک جنگل پسآتش، جای خود را به چیزی بسیار ناآرامتر داد.
حجم خسارت بسیار عظیم بود
دیمیتریوس آوتزیس
«صدها و صدها هکتار درختان از دست رفته وجود داشت»، او میگوید – نه تنها آنکه در آتش سوخت، بلکه بخشهای بزرگی از درختان که مرده یا در حال مرگ هستند، در میان سبزیها، در حالی که شعلهها به آنها نرسیده بودند.
در کوههای پِلونووس، کل نواحی سبز جنگل به رنگ نارنجی در میآیند، چون درختان کاج که طولانیالعمر هستند، خشک میشوند و میمیرند. سطح تخریب آنقدر عظیم بود که برای آوتزیس، فراتر از تجربههای سالهای پیش بود؛ او فوراً با وزارت محیطزیست تماس گرفت و هشدار داد.
«حجم خسارت بسیار عظیم بود»، او میگوید.
پژوهشگران در سراسر یونان و اروپای مرکزی برای سالها هشدار میدهند که فروپاشی اقلیمی اکوسیستمهای محلی را به سمت سرزمینهای ناشناخته میراند. آتشسوزیها نوین نیستند: بر پایه دادههای Global Forest Watch، بین سالهای ۲۰۰۱ تا ۲۰۲۴، یونان ۲۰۰,۰۰۰ هکتار (۵۰۰,۰۰۰ ایکر) از درختان خود را بهدلیل آتشسوزیها از دست داد.
اما آتشسوزیها تنها عامل کشنده درختان نیستند؛ نیروهای شکلدهنده به پیامدهای آتشسوزی بهطور چشمگیری در پنج سال گذشته تغییر کردهاند. آنچه آوتزیس مشاهده کرد، نتیجهٔ فشارهای متعددی است که یکی بر دیگری لایهلایه مینشیند و هرکدام توسط بحران اقلیمی تقویت میشود.
اولین عامل، خشکی شدید و طولانیمدت است که هماکنون ویژگی مشهود آبوهوای یونان شده است. این خشکی، توسط کاهش پیوستهٔ برفبار زمستانی تشدید میشود. یک مطالعهٔ مؤسسهٔ تحقیقات زیستمحیطی و توسعهٔ پایدار و رصدگاه ملی آتن نشان داد که بین سالهای ۱۹۹۱ تا ۲۰۲۰، یونان بهمتوسط ۱٫۵ روز برفپوشش در سال از دست داده است، که یکی از اصلیترین منابع رطوبت آهستهالراز کشور را از بین میبرد.
سپس پیامدهای زیستی ظاهر میشوند. خاکهای تخریبشده بهدلیل خشکی و کاهش آبهای زیرزمینی، درختان کاج را ضعیف میکند و زمینهٔ حشراتی را باز میکند. «ما میدانیم که خشکی شدید درختان را میضعفاند»، آوتزیس میگوید. «اما وقتی بهدقت بیشتری نگاه کردیم، متوجه شدیم سوسکهای صنوبرخوار از این وضعیت بهرهبردهاند؛ آنها به درختان حمله کردند.»
سوسکهای صنوبرخوار – بهویژه آنهایی که متعلق به زیرخانوادهٔ اسکولیتینِه هستند – در دو سال گذشته بهعنوان تهدیدی روزافزون برای جنگلهای تحت فشار یونان ظاهر شدهاند.
نام این حشرات به این دلیل است که زیر لایهٔ بیرونی پوست درخت حفر میکنند و به سامانههای انتقال آب و مواد مغذی که درختان برای زنده ماندن به آنها وابستهاند، نفوذ میکنند. وقتی که این سوسکها در کاجهای تحت فشار خشکی مستقر میشوند، جمعیت آنها میتواند بهسرعت افزایش یابد. «زمانی که جمعیت به سطوح شیوع میرسد»، آوتزیس میگوید، «کنترل آن بهطور فوقالعادهای دشوار میشود.»
این پدیده محدود به یونان نیست. شیوع سوسکهای صنوبرخوار در سراسر اروپا بهیک نگرانی گسترده تبدیل شده است، آوتزیس میگوید و این الگوها را در سایر نقاط قاره میبیند. «یورپ جنوبی ممکن است آسیبپذیرتر باشد»، او میگوید، «اما ما دینامیکهای مشابهی را در کشورهایی مانند اسپانیا نیز مشاهده میکنیم.»
این نکته نگرانکننده است – نشان میدهد که عوامل ایجاد کنندهٔ مرگومیر جنگلهای پِلونووس، ناهنجاریهای محلی نیستند، بلکه علائم تغییر زیستمحیطی گستردهتری هستند.
اما در میان فشارهای روزافزون بحران اقلیمی، نکات امیدبخشی نیز میتوانند یافت شوند. نیکوس مارکوس، متخصص اقلیمپژوهی جنگلها در FRI، به ظرفیت بازسازی اکوسیستمهای مدیترانهای اشاره میکند. «بازسازی پسآتش میتواند بهطور قابلتوجهی رضایتبخش باشد»، او میگوید، «حتی در برخی نواحی پِلونووس.»
بههرحال، بازسازی آهسته و نامساوی است. «این چیزی نیست که در سال اول بتوانیم مشاهده کنیم»، مارکوس میافزاید. «ممکن است چهار یا پنج سال طول بکشد.»
آوتزیس در صحبتهای خود دربارهٔ آنچه برای محافظت از جنگلهای مرتفع یونان لازم است، رویکردی عملیاتی دارد. «من میخواهم واقعگرانه باشم»، او میگوید. «دولت و وزارتها باید پیشقدم شوند و منابع مالی لازم را برای مقابله با این مشکل بسیج کنند.»
او اشاره میکند که برخی اقدامها پیش از ارسال گزارش در مورد پِلونووس آغاز شده بود. «آنها با سرویسهای اصلی منطقهای جنگل تماس گرفتند و میزان بودجه مورد نیاز را پرسیدند»، میگوید. «چیزی که اکنون مهم است این است که آیا این برنامهها بهواقع اجرایی میشوند یا نه.»
زمانی که از او پرسیده شد که آیا الگوهای اقلیمی در حال تغییر یونان بهسرعت ادامه خواهند داد و آیا این خطر وجودی برای جنگلهای جنوب اروپا دارد، آوتزیس مکث میکند. «زمانی برای ناامیدی نداریم»، میگوید. «اما کارهای زیادی برای انجام داریم.»
ابزارها، او میگوید، در دسترس هستند. «ما دانش داریم. ما دانشمندان داریم. حالا باید بهسرعت دربارهٔ این مسئله صحبت کنیم»، میگوید. «زیرا آنچه اکنون میبینیم، تنها میتواند بهطور مکرر و با شدت بیشتری تکرار شود.»
داستانهای بیشتر درباره دوره انقراض را اینجا پیدا کنید و برای پوششهای بیشتر طبیعت، خبرنگاران تنوعزیستی فوبی وستون و پاتریک گرینفیلد را در برنامه گاردین دنبال کنید