متون باستانی شیء آسمانی مرموزی را در آسمان توصیف کرده‌اند – نجوم‌پوهان سرانجام هویت آن را فاش کردند!
یک شعر عربی باستانی شیء آسمانی مرموزی را در آسمان توصیف کرده بود که برای قرن‌ها کنجکاویی را برانگیخت. اکنون، نجوم‌پوهان سرانجام حقیقت پشت آن را کشف کردند.
در سال ۱۱۸۱، یک پدیدهٔ آسمانی مرموز آسمان‌ها را روشن کرد و توجه نجوم‌پوهان و شاعران را به‌طور همزمان به خود جلب کرد. سوپرنوا که در متون باستانی ثبت شده است، ممکن است اثری ماندگار بر فضای فرهنگی و علمی گذاشته باشد. یک کشف غیرمنتظره اکنون این پدیده انفجاری را به یک شعر عربی قرن دوازدهم مرتبط ساخته است و نگاهی نادر به درک پدیده‌های نجومی در زمان پیش از تلسکوپ‌های مدرن ارائه می‌دهد. این پیوند جذاب نور تازه‌ای بر تلاقی هنر، علم و تاریخ می‌تاباند.
سوپرنوا در آسمان: یک رویداد کیهانی
سوپرنواها همواره نجوم‌پوهان را مجذوب کرده‌اند؛ آنها نماد مرگ خیره‌کنندهٔ ستارگان عظیم‌اند و گاهی پدیدارهای خیره‌کننده‌ای را که در فواصل وسیعی قابل رؤیت هستند، به وجود می‌آورند. اما یک سوپرنوا که در سال ۱۱۸۱ رخ داد، تا به امروز برای ناظران مدرن ناپیدا مانده بود. در حالی که نجوم‌پوهان از دیرباز وجود این پدیده را بر اساس سوابقی از منابع ژاپنی و چینی مشکوک می‌ساختند، کشف جدیدی ظاهر شد که سوپرنوا را به یک اثر تاریخی برجسته پیوند می‌دهد: شعری که توسط عالم عربی ابن سنا الملک سروده شده است.
شعر، که برای ستایش حاکم صلاح‌الدین سروده شده بود، «نجم» جدید یا ستاره‌ای را ذکر می‌کند؛ اصطلاحی که می‌تواند به‌خوبی به سوپرنوا اشاره داشته باشد. شاعر که در قاهرهٔ قرن دوازدهم می‌نوشت، ممکن است به همان انفجار آسمانی که برای قرن‌ها نجوم‌پوهان را در حیرت فرو برده است، اشاره کرده باشد. این‌که این «ستارهٔ جدید» در نقطه‌ای از یا نزدیک صورت فلکی کاسیوپیا دیده می‌شد، ادعای سوپرنواهای ۱۱۸۱ را بیش از پیش تقویت می‌کند. همان‌طور که مجلهٔ BBC Sky at Night در مقالهٔ اخیر خود اشاره کرد، این کشف فصلی نو در مطالعات نجوم باستانی گشوده است که شعر و علم را به‌طرز بی‌نظیری ترکیب می‌کند.
پیوند میان شعر و نجوم
سوپرنواها اغلب از طریق ابزارهای نجومی مدرن مورد مطالعه قرار می‌گیرند، اما تمدن‌های باستانی نیز روش‌های خاص خود برای مشاهدهٔ آسمان‌ها داشتند. برای بسیاری، وقایع آسمانی صرفاً پدیده‌های علمی نبودند؛ آنها در ساختار فرهنگی و ادبی زمان خود تنیده شده بودند. در مورد شعر ابن سنا الملک، ذکر ستارهٔ جدید احتمالاً راهی برای تمجید از عظمت صلاح‌الدین بود، به‌گونه‌ای که شاعر رهبری او را با درخشندگی جسم آسمانی تازه‌پیدا مقایسه می‌کرد. این نشان می‌دهد که این وقایع نجومی نه‌تنها مشاهده می‌شدند، بلکه به‌حدی مهم بودند که بر بیان‌های هنری و سیاسی آن زمان تأثیر می‌گذاشتند.
جالب است که این اولین بار نیست که وقایع آسمانی در شعر ثبت شده‌اند. فرهنگ‌های باستانی چین، ژاپن و حتی اروپا مدت‌ها از ظهور شهاب‌دنباله‌ها، خورشیدگرفتگی‌ها و ستارگان برای علامت‌گذاری رویدادهای سیاسی یا اجتماعی مهم استفاده کرده‌اند. اما آنچه این کشف را جذاب می‌کند این است که یکی از موارد نادر است که می‌توان شعر باستانی را به‌طور مستقیم به یک پدیده نجومی خاص پیوند داد؛ این امر با توجه به زمان‌بندی دقیق و سرنخ‌های زمینه‌ای موجود در خود شعر امکان‌پذیر شد.
رمزگشایی بازهٔ زمانی: شعر چه زمانی سروده شد؟
تشخیص زمان دقیق سرودن شعر کلید اصلی برای ارتباط آن با سوپرنوا ۱۱۸۱ بود. این شعر نه تنها رهبری صلاح‌الدین بلکه دفاع او از مکه در مقابل حملهٔ صلیبیان در دسامبر ۱۱۸۱ را ستایش می‌کند؛ این موضوع به محدود کردن بازهٔ زمانی سروده شدن شعر کمک می‌کند. تحقیقات نشان می‌دهد که این شعر بین دسامبر ۱۱۸۱ و مه ۱۱۸۲ سروده شده است که به‌دقت با زمان‌بندی سوپرنوا منطبق است.
این تجزیه و تحلیل تاریخی دقیق به دانشمندان و تاریخ‌پژوهان امکان می‌دهد تا با دقت رویدادها را مثلث‌بندی کنند و درکی روشن‌تر از خط زمان تاریخی و پدیده‌های نجومی بدست آورند. این که ستارهٔ جدید احتمالاً به‌عنوان نمادی از عظمت صلاح‌الدین دیده می‌شد، نگاهی به چگونگی ادغام وقایع آسمانی در روایت‌های سیاسی و اجتماعی آن دوران می‌اندازد.
تأثیر سوپرنوا بر جامعهٔ باستانی
سوپرنوا ۱۱۸۱ نه تنها یک رویداد کلیدی در تاریخ نجوم بود، بلکه نقطهٔ کلامی فرهنگی برای کسانی که آن را مشاهده کردند، به شمار می‌رفت. همان‌طور که مجلهٔ BBC Sky at Night اشاره می‌کند، ذکر سوپرنوا در شعر نشان می‌دهد که این واقعه تنها برای جامعهٔ علمی اهمیت نداشت، بلکه شناخته شدن گسترده‌ای در میان طبقهٔ نخبگان و حتی عموم مردم داشت. این نشان می‌دهد که پدیده‌های آسمانی بخشی از دانش مشترک و گفتگوی فرهنگی در جامعهٔ اسلام میانه‌قرون بودند.
در دورانی پیش از وجود تلسکوپ‌ها، دانش دربارهٔ آسمان عمدتاً از طریق مشاهدات مستقیم و نقل‌قول‌های شفاهی منتقل می‌شد و غالباً در ادبیات، شعر و متون مذهبی ثبت می‌شد. این کشف نشان می‌دهد که چگونه جوامع باستانی کیهان را درک می‌کردند و وقایع آسمانی را نه‌تنها به‌عنوان پدیده‌های فیزیکی، بلکه به‌عنوان استعاره‌ای برای دستاوردهای انسانی و قدرت سیاسی می‌دیدند.
نقش سوابق باستانی در نجوم مدرن
مطالعهٔ سوابق نجومی باستانی به ابزاری اساسی برای دانشمندان مدرن تبدیل شده است تا تاریخ جهان را بهتر درک کنند. سوابقی از فرهنگ‌های چینی، ژاپنی و تمدن‌های اسلامی بینش‌های ارزشمندی دربارهٔ وقوع سوپرنواها، شهاب‌نماها و سایر رویدادهای کیهانی پیش از پیدایش تلسکوپ‌های مدرن فراهم می‌کنند. این مشاهدات باستانی به دانشمندان اجازه می‌دهد تا تکامل ستارگان، رفتار سحابی‌ها و دینامیک کلی کهکشکمان را در طول هزاران سال پیگیری کنند.
مورد سوپرنوا ۱۱۸۱ نمونه‌ای کامل از نحوهٔ مشارکت متون و اشعار باستانی در درک ما از کیهان است. با بررسی این منابع، نجوم‌پوهان می‌توانند تاریخچهٔ سوپرنواها و سایر رویدادهای کیهانی را دنبال کنند و تصویری جامع‌تر از تکامل جهان به دست آورند.