آیا کووید-۱۹ در دوران بارداری با اوتیسم ارتباط دارد؟ یافته‌های یک مطالعه جدید و آنچه نمی‌توان از آن نتیجه گرفت
یک مطالعه گسترده در ماساچوست نشان داد نوزادانی که مادرانشان در دوران بارداری به کووید-۱۹ مبتلا شده بودند، تا سن ۳ سالگی کمی بیشتر در معرض تشخیص طیفی از اختلالات تکاملی عصبی قرار داشتند. بیشتر این کودکان دچار تأخیر در گفتار یا حرکت بودند و این ارتباط در مواردی که مادر در اواخر بارداری به بیماری مبتلا شده بود و در نوزادان پسر، قوی‌تر بود.
میزان افزایش خطر برای هر کودک به تنهایی اندک بود، اما از آنجا که میلیون‌ها زن در دوران همه‌گیری باردار بودند، حتی همین افزایش اندک نیز اهمیت پیدا می‌کند. این مطالعه ثابت نمی‌کند که ابتلا به کووید-۱۹ در دوران بارداری باعث اوتیسم یا سایر اختلالات مغزی در جنین می‌شود، اما این احتمال را مطرح می‌کند که عفونت و التهاب در این دوران می‌تواند بر نحوه رشد مغز نوزاد تأثیر بگذارد؛ پدیده‌ای که دانشمندان پیش از این در مورد بیماری‌های دیگر نیز مشاهده کرده‌اند. این یافته‌ها اهمیت کمک به زنان باردار برای پیشگیری از ابتلا به کووید-۱۹ و لزوم نظارت دقیق بر کودکانی که در رحم در معرض ویروس بوده‌اند را دوچندان می‌کند.
یافته‌های مطالعه
پژوهشگران در بیمارستان عمومی ماساچوست، پرونده‌های پزشکی بیش از ۱۸٬۰۰۰ مادر و فرزندانشان را که بین مارس ۲۰۲۰ تا مه ۲۰۲۱، یعنی پیش از در دسترس قرار گرفتن گسترده واکسن‌ها، متولد شده بودند، بررسی کردند. از آنجایی که تمام مادرانی که در آن دوره زایمان می‌کردند برای کووید آزمایش می‌شدند، تیم تحقیقاتی می‌توانست به وضوح تشخیص دهد که کدام بارداری‌ها در معرض ویروس قرار گرفته بودند.
حدود ۵٪ از این مادران در دوران بارداری به کووید مبتلا شده بودند. فرزندان آنها، حتی پس از در نظر گرفتن تفاوت‌هایی مانند سن مادر، نژاد، وضعیت بیمه و زایمان زودرس، در مقایسه با فرزندان مادرانی که مبتلا نشده بودند، اندکی بیشتر در معرض تشخیص یک اختلال تکاملی عصبی تا سن ۳ سالگی قرار داشتند.
این ارتباط زمانی که عفونت در سه ماهه سوم بارداری رخ داده بود و در میان نوزادان پسر، قوی‌تر به نظر می‌رسید. با این حال، اکثریت قاطع کودکان در هر دو گروه، رشد طبیعی از خود نشان دادند.
دکتر آندریا ادلو، متخصص طب مادر و جنین در بیمارستان عمومی ماساچوست و یکی از نویسندگان این مطالعه، می‌گوید: «این گروه برای پیگیری بسیار شفاف و مشخص بود. به دلیل غربالگری همگانی در اوایل همه‌گیری، ما دقیقاً می‌دانستیم چه کسانی به کووید مبتلا شده‌اند و چه کسانی نه.»
به گفته کارشناسان، کووید که در برخی افراد پاسخ ایمنی قدرتمندی ایجاد می‌کند، با الگوی بیولوژیکی مشاهده‌شده در سایر عفونت‌های دوران بارداری مطابقت دارد. دکتر آلن براون، استاد روانپزشکی و اپیدمیولوژی در دانشگاه کلمبیا که در زمینه عفونت مادر و رشد مغز تحقیق می‌کند، توضیح می‌دهد: «کووید یک نامزد بسیار قوی برای این پدیده است، زیرا میزان التهابی که ایجاد می‌کند بسیار شدید است.»
عفونت چگونه ممکن است بر رشد مغز تأثیر بگذارد؟
دانشمندان هنوز در حال کشف این موضوع هستند که انواع مختلف عفونت‌ها در دوران بارداری چگونه بر رشد جنین تأثیر می‌گذارند. بیماری شدید می‌تواند باعث التهابی شود که رشد مغز را مختل می‌کند یا منجر به زایمان زودرس شود که خود خطراتی به همراه دارد.
دکتر روی پرلیس، نایب‌رئیس بخش تحقیقات روانپزشکی در بیمارستان عمومی ماساچوست و یکی دیگر از نویسندگان این مطالعه جدید، می‌گوید: «شواهد دیرینه‌ای وجود دارد که نشان می‌دهد عفونت مادر می‌تواند خطر بسیاری از اختلالات تکاملی عصبی را اندکی افزایش دهد.»
آزمایشگاه دکتر ادلو در حال بررسی این موضوع است که چگونه عفونت و التهاب ممکن است در رشد مغز اختلال ایجاد کنند. در یک مغز سالم، سلول‌های ایمنی با حذف اتصالات اضافی یا غیرضروری، به شکل‌گیری مدارهای عصبی در حال رشد کمک می‌کنند؛ فرآیندی که به آن «هرس سیناپسی» گفته می‌شود و سیم‌کشی مغز را اصلاح می‌کند. هنگامی که سیستم ایمنی مادر در اثر عفونت فعال می‌شود، مولکول‌های التهابی می‌توانند به مغز جنین برسند و این فرآیند هرس را تغییر دهند.
مطالعات حیوانی فرضیه دکتر ادلو را تأیید می‌کنند. هنگامی که دانشمندان در موش‌های باردار التهاب ایجاد می‌کنند، فرزندان آنها اغلب تغییراتی در نحوه رشد و اتصال سلول‌های مغزی نشان می‌دهند؛ تغییراتی که می‌تواند یادگیری و رفتار را تحت تأثیر قرار دهد.
چرا اواخر بارداری و چرا پسران؟
در مطالعه ادلو و پرلیس، ارتباط بین کووید و تأخیرهای تکاملی زمانی قوی‌تر بود که عفونت در اواخر بارداری، یعنی در سه ماهه سوم، رخ داده بود. این دوره زمانی است که مغز جنین با سرعت بسیار بالایی در حال رشد است و میلیون‌ها اتصال عصبی را شکل داده و اصلاح می‌کند.
پرلیس می‌گوید: «وقتی به رشد اندام‌ها فکر می‌کنیم، معمولاً اوایل بارداری به ذهنمان می‌آید، اما مغز از این قاعده مستثناست و بخش عظیمی از رشد آن در سه ماهه سوم اتفاق می‌افتد و این روند پس از تولد نیز ادامه دارد. کاملاً محتمل است که سه ماهه سوم دوره آسیب‌پذیری خاصی برای رشد مغز باشد.»
اما همه با آسیب‌پذیری منحصربه‌فرد سه ماهه سوم موافق نیستند. دکتر برایان لی، استاد اپیدمیولوژی در دانشگاه درکسل، هشدار می‌دهد که چون اکثر مادران در این مطالعه هنگام زایمان آزمایش شده بودند، به طور طبیعی تعداد بیشتری از عفونت‌های اواخر بارداری برای تجزیه و تحلیل وجود داشته است. او می‌گوید: «این موضوع به مطالعه قدرت بیشتری برای یافتن تفاوت در سه ماهه سوم می‌دهد، اما ثابت نمی‌کند که عفونت‌های اوایل بارداری بی‌اهمیت هستند.»
این مطالعه همچنین تأثیرات قوی‌تری را در پسران نشان داد. این الگو آشناست: پسران به طور کلی بیشتر از دختران در معرض تأخیر در گفتار یا حرکت و تشخیص اوتیسم قرار دارند. پژوهشگران گمان می‌کنند که جنین‌های پسر ممکن است نسبت به استرس و التهاب پیش از تولد حساس‌تر باشند، هرچند مبنای بیولوژیکی آن هنوز به طور کامل درک نشده است.
این مطالعه چه چیزی را نشان می‌دهد و چه چیزی را نه
ادلو و پرلیس با احتیاط بیان می‌کنند که این مطالعه یک «ارتباط» را نشان می‌دهد، نه اثباتی مبنی بر اینکه عفونت کووید در دوران بارداری باعث مشکلات تکاملی می‌شود. عوامل بسیار دیگری می‌توانند این ارتباط را توضیح دهند.
مادرانی که به کووید مبتلا می‌شوند، ممکن است مشکلات سلامتی دیگری مانند چاقی، دیابت یا مشکلات روانی داشته باشند که خود خطر تأخیرهای تکاملی را در کودکان افزایش می‌دهد. لی می‌گوید: «افراد مبتلا به اختلالات روانی بسیار بیشتر در معرض ابتلا به کووید هستند. زنان مبتلا به اختلالات روانی نیز با احتمال بیشتری فرزندانی با مشکلات تکاملی عصبی خواهند داشت. همچنین، مادرانی که وضعیت سلامت جسمانی ضعیف‌تری دارند، بیشتر در معرض خطر داشتن فرزندانی با مشکلات تکاملی عصبی هستند.»
تحقیقات لی نشان داده است که حتی عفونت‌های قبل یا بعد از بارداری نیز می‌توانند با اوتیسم مرتبط باشند، که نشان می‌دهد ممکن است عوامل ژنتیکی یا محیطی مشترک، و نه خود عفونت، در این امر نقش داشته باشند. به همین دلیل کارشناسان می‌گویند برای درک میزان هرگونه خطر ناشی از عفونت، به مطالعات بسیار بزرگ‌تر و طولانی‌تری نیاز است.
ادلو، پرلیس و تیمشان قصد دارند کودکان حاضر در این مطالعه را با افزایش سنشان نیز تحت نظر بگیرند تا ببینند آیا تفاوت‌های اولیه باقی می‌مانند یا از بین می‌روند. آنها همچنین در حال مطالعه این موضوع هستند که التهاب در دوران بارداری چگونه بر جفت و مغز جنین تأثیر می‌گذارد و چگونه می‌توان با این اثرات مقابله کرد.
تأثیر واکسیناسیون چیست؟
از آنجا که این مطالعه، بارداری‌های اوایل دوره همه‌گیری و پیش از در دسترس قرار گرفتن گسترده واکسن‌ها را دنبال کرده است، به این سؤال که آیا واکسیناسیون این خطر را تغییر می‌دهد یا نه، پاسخی نمی‌دهد. اما تحقیقات دیگر اطمینان‌بخش هستند.
یک مطالعه بزرگ ملی در اسکاتلند هیچ تفاوتی در نتایج تکاملی اولیه بین کودکانی که مادرانشان واکسینه شده بودند و آنهایی که واکسینه نشده بودند، پیدا نکرد. مطالعه دیگری در ایالات متحده نیز به همین نتیجه رسید: هیچ ارتباطی بین واکسیناسیون کووید پیش از تولد و تأخیرهای تکاملی تا ۱۸ ماهگی وجود ندارد. هر دو مطالعه با دهه‌ها داده که نشان می‌دهد واکسیناسیون در دوران بارداری هم برای مادر و هم برای نوزاد بی‌خطر است، همخوانی دارند.
ادلو می‌گوید: «واکسیناسیون یک جهش کوتاه است… سیستم ایمنی شما فعال می‌شود و سپس به حالت عادی بازمی‌گردد. اما [عفونت] کووید بسیار طولانی‌تر و غیرقابل‌پیش‌بینی‌تر است و افراد ممکن است دچار… یک پدیده ایمنی نامنظم شوند که در پاسخ به واکسن واقعاً وجود ندارد.»
بازتابی از یک قرن پیش
این ایده که آنچه در رحم اتفاق می‌افتد می‌تواند زندگی پس از تولد را شکل دهد، با مطالعات مربوط به قحطی، مانند «زمستان گرسنگی» هلند در ماه‌های پایانی جنگ جهانی دوم، آغاز شد. بین سال‌های ۱۹۴۴ و ۱۹۴۵، با محاصره غرب هلند توسط نیروهای آلمانی، جیره غذایی به تنها چند صد کالری در روز کاهش یافت. هزاران نفر از گرسنگی جان باختند و زنانی که در آن دوره باردار بودند، نوزادانی به دنیا آوردند که بعدها با خطرات بیشتری از بیماری‌های قلبی، دیابت و اسکیزوفرنی مواجه شدند. این واقعه به سنگ بنای ایده «منشأ جنینی» تبدیل شد؛ یعنی محرومیت یا استرس در دوران بارداری می‌تواند اثرات مادام‌العمر داشته باشد.
همه‌گیری آنفولانزای سال ۱۹۱۸ این ایده را به حوزه عفونت‌ها گسترش داد. نوزادانی که در رحم در معرض آنفولانزا قرار گرفته بودند، بعدها تفاوت‌های کوچک اما پایداری در تحصیلات و درآمد از خود نشان دادند؛ این یکی از اولین نشانه‌ها بود که بیماری در دوران بارداری می‌تواند بر رشد مغز تأثیر بگذارد. تحقیقات در تایوان، سوئد، سوئیس، برزیل و ژاپن نیز تأثیرات مشابهی را یافتند. برخی استدلال کردند که این یافته‌ها بازتاب اختلالات ناشی از جنگ جهانی اول بود، نه خود آنفولانزا. اما مطالعات بعدی، از جمله در بریتانیا و فنلاند، شواهد مربوط به یک اثر بیولوژیکی را تقویت کرده و تأکید کردند که خود عفونت، و نه آشفتگی‌های زمان جنگ، عامل اصلی بوده است.
دکتر کریستینا آدامز والدورف، استاد زنان و زایمان در دانشگاه پزشکی واشنگتن، توضیح می‌دهد: «این فقط آنفولانزا نیست که می‌تواند رشد عصبی جنین را تغییر دهد. انواع بسیاری از عفونت‌ها… در مادر می‌توانند به عنوان یک سیگنال به جنین منتقل شوند که می‌تواند رشد مغز او را تغییر دهد.»
یک قرن بعد، همان پرسش با کووید بازگشته است: آیا عفونت در دوران بارداری می‌تواند به طور نامحسوس نحوه رشد و یادگیری کودکان را شکل دهد؟ مطالعه جدید بیمارستان عمومی ماساچوست نگاهی اولیه به پاسخ این سؤال ارائه می‌دهد.
پزشک مطالعه جدید در مورد کووید-۱۹ در دوران بارداری و اوتیسم را توضیح می‌دهد