دانشمندان کلید جدول‌های دقیق خورشیدگرفتگی مایا را کشف کردند
جدول‌های خورشیدگرفتگی موجود در کدکس درسدن بر پایه جدول‌های ماهیانه بوده و در طول زمان برای جبران انحراف تنظیم می‌شدند.
پدیده‌های نجومی نظیر خورشیدگرفتگی‌ها در فرهنگ مایا نقش اساسی داشتند؛ این اهمیت در دقتی که مایا برای حفظ تقویم‌های دقیق به منظور پیش‌بینی‌های نجومی به‌کار می‌بردند، مشهود است. از میان متون نادر باقی مانده مایا، کدکس درسدن که شامل جدولی برای خورشیدگرفتگی‌هاست، نمونه‌ای بارز است. پژوهشگران بر پایه مقاله‌ای منتشر شده در نشریه Science Advances، به این نتیجه رسیدند که این جدول از جداول ماهیانه قبلی بازآفرینی شده است و صرفاً برای پیش‌بینی خورشیدگرفتگی‌ها ساخته نشده. آنها همچنین سازوکارهایی را شناختند که مایا برای حفظ دقت این جدول در دوره‌های بسیار طولانی به کار می‌بردند.
مایا از سه تقویم اصلی استفاده می‌کرد: شمارش روزها که به «کانت طولانی» مشهور است؛ تقویم ستاره‌شناسی ۲۶۰ روزه به نام تزولکین؛ و سال ۳۶۵ روزه که هاب نام دارد. پژوهشگران پیشین حدس می‌زند که خورشیدگرفتگی‌ها یا ماه‌گرفتگی‌های شگفت‌انگیز چه تأثیری بر ذهن مایا داشته‌اند، اما دانش ما از دانش نجومی این فرهنگ محدود است. اکثر کتاب‌های مایا توسط فاتحان اسپانیایی و کشیشان کاتولیک سوزانده شدند. تنها چهار کدکس هیروگلیفیک هنوز مانده‌اند: کدکس درسدن، کدکس مادرید، کدکس پاریس و کدکس گرولیه.
کدکس درسدن به قرن یازدهم یا دوازدهم میلادی بازمی‌گردد و احتمالاً در نزدیکی چیچن‌ایتسا شکل گرفته است. این کتاب به‌صورت کتاب ساندویچی قابل باز و بسته شدن است و در حالت باز طولی حدود دوازده فوت (حدود ۳٫۷ متر) دارد. متن آن در اوایل قرن بیستم رمزگشایی شد و به تاریخ محلی و جداول نجومی ماه و ونوس می‌پردازد.
در این پژوهش، جان جستسون از دانشگاه آلبانی و جاستین لوری از SUNY‑Plattsburgh بر صفحات ۵۱ و ۵۸ متمرکز شدند؛ این صفحات شامل جدول‌های خورشیدگرفتگی هستند که تمام خورشیدگرفتگی‌ها و اکثر ماه‌گرفتگی‌ها را پوشش می‌دهند. این جدول به‌اندازه کافی دقیق است که می‌تواند از قرن هشتم تا قرن هجدهم به‌کار گرفته شود. (کدکس مادرید نیز حاوی تقویم خورشیدگرفتگی است، اما تمرکز اصلی آن بر هماهنگی چرخه‌های کشاورزی با خورشیدگرفتگی‌هاست.)
تقویم‌های مایا توسط متخصصانی به‌نام «نگهدارندگان روز» مراقبت می‌شد؛ این سنت فرهنگی تا به امروز ادامه دارد. توافق عمومی این است که خورشیدگرفتگی‌ها برای مایا اهمیت ویژه‌ای داشته‌اند. لوری به آرز گفت: «آنان این پدیده‌ها را پیگیری می‌کردند، مراسمی پیرامون خورشیدگرفتگی‌ها برگزار می‌نمودند و این باورها در نظام فکری آنان جای داشته است.» او ادامه داد: «پس می‌دانیم جدول خورشیدگرفتگی بخشی از دانش فرهنگی زمان بود. هدف ما فقط این بود که بفهمیم این جدول چگونه به شکل کنونی رسیده است.»
سازوکار پیش‌بینی
تحلیل لوری و جستسون شامل مدل‌سازی ریاضی پیش‌بینی‌های خورشیدگرفتگی بر اساس جدول کدکس درسدن و مقایسهٔ نتایج با پایگاه دادهٔ تاریخی ناسا بود. آنها بر ۱۴۵ خورشیدگرفتگی که بین سال‌های ۳۵۰ تا ۱۱۵۰ میلادی در ناحیهٔ جغرافیایی مایا قابل رؤیت بودند، تمرکز کردند.
آنها نتیجه‌گیری کردند که جداول خورشیدگرفتگی کدکس از یک جدول کلی‌تری از ماه‌های متوالی ماهیانه شکل گرفته‌اند. دورهٔ ۴۰۵ ماههٔ ماهیانه (۱۱۹۶۰ روز) به‌مراتب بهتر با تقویم ۲۶۰ روزه (۴۶ × ۲۶۰ = ۱۱۹۶۰) سازگار می‌شود تا با دوره‌های خورشیدگرفتگی یا ماه‌گرفتگی. این نشان می‌دهد که نگهدارندگان روز مایا دریافتند ۴۰۵ نو‌ماه تقریباً همیشه برابر با ۴۶ دورهٔ ۲۶۰‑روزه است؛ دانشی که برای پیش‌بینی دقیق تاریخ‌های کامل و نو ماه در ۴۰۵ دورهٔ متوالی ماهیانه به کار می‌بردند.
نگهدارندگان روز همچنین دریافتند که خورشیدگرفتگی‌ها تمایل دارند در همان روز یا روزهای نزدیک در تقویم ۲۶۰‑روزه تکرار شوند و به‌تدریج روش پیش‌بینی روزهایی که خورشیدگرفتگی محلی ممکن است رخ دهد را پیدا کردند. لوری گفت: «یک خورشیدگرفتگی فقط در نو‌ماه اتفاق می‌افتد. این به این معناست که اگر نو‌ماه را به‌دقت پیش‌بینی کنید، می‌توانید احتمال یک به هفت وقوع خورشیدگرفتگی را نیز پیش‌بینی کنید. به همین دلیل است که مایا مدل‌های پیش‌بینی ماهی را برای داشتن خورشیدگرفتگی دقیق اصلاح می‌کردند، زیرا نیازی به پیش‌بینی موقعیت ماه نسبت به افق (اکلیک) نداشتند.»
آمارنمود که مایا برای جبران انحرافاتی که با گذشت زمان اتفاق می‌افتاد، باید گاهی جدول‌های خود را تنظیم می‌کردند. لوری گفت: «وقتی دربارهٔ دقت صحبت می‌کنیم، گاهی به توان پیش‌بینی تا میکروثانیه می‌اندیشیم.» او به سوابق ناسا اشاره کرد. «مایا تقویم بسیار دقیقی دارند، اما پیش‌بینی آنها به‌دقت روز است، نه تا ثانیه.»
اما مایا جدول‌های خود را از یک نقطهٔ واحدی دوباره آغاز نکردند؛ این کار باعث می‌شد جدول‌ها به‌تدریج غیرقابل‌اعتماد شوند. در عوض، از مجموعه‌ای از جدول‌های همپوشانی استفاده می‌کردند. لوری و جستسون نتیجه‌گیری کردند که جدول‌ها پیش از پایان جدول قبلی، در یکی از دو نقطهٔ خاص زیر دوباره آغاز شده‌اند: نو‌ماه ۳۵۸ام (به‌عنوان بیش‌برآورد قابل‌اعتماد طول کلی خورشیدگرفتگی) و نو‌ماه ۲۲۳ام (به‌عنوان کم‌برآورد قابل‌اعتماد).
لوری گفت: «تفسیر سنتی این بود که جدول را به‌صورت خورشیدگرفتگی‑به‑خورشیدگرفتگی می‌پیمایید و پس از هر دوره جدول را بازسازی می‌کنید.» او افزود: «ما فهمیدیم که اگر این‌گونه عمل کنید، خورشیدگرفتگی‌ها را از دست می‌دهید، اما می‌دانیم که این‌طور نکرده‌اند. آنها تنظیمات داخلی اعمال کردند. ما فکر می‌کنیم جدول را در میانه مسیر دوباره آغاز کرده‌اند. وقتی این کار را می‌کنید، از وضعیت «خورشیدگرفتگی‌های از دست رفته» به وضعیت «هیچ خورشیدگرفتگی‌ای از دست نرفته» می‌روید. به‌عبارت دیگر، نمی‌شود خورشیدگرفتگی را از دست داد. بنابراین این فقط یک جدول پیش‌بینی محاسبه‌شده نیست؛ یک جدول پیش‌بینی محاسبه‌شده به‌همراه تنظیمات مبتنی بر مشاهدات تجربی در طول زمان است.»
لوری گفت: «این پایهٔ علم واقعی است: جمع‌آوری تجربی، بازنگری مستمر انتظارات، تعبیه در سیستمی برای درک اجرام آسمانی تا بتوان زمان وقوع یک پدیده را پیش‌بینی کرد.» او افزود: «اما این دانش عمیقاً در چارچوبی مذهبی کدگذاری شده است. آیین‌های آنان به‌طور بنیادی با نجوم و ستاره‌شناسی مرتبط بودند. گروهی از افراد در طول یک هزاره—از طریق جنگ‌ها، فروپاشی‌ها، قحطی‌ها و تسخیرهای خارجی—هر پنج یا شش ماه یک‌بار رکوردهای مشاهده‌ای خورشیدگرفتگی را حفظ کردند. مسئله این نیست که مایا تقویم خود را دقیق‌تر کردند؛ بلکه آنها تضمین کردند که تقویمشان همچنان دقیق بماند، که حقیقتاً شگفت‌انگیز است.»
Science Advances، 2025. DOI: 10.1126/sciadv.adt9039 (درباره DOIها).