سهگانهٔ «پشتههای سیاه» باقیمانده از دوره پلیوزوئیک، تپههای شنی نادر را در صحرا به وجود میآورد — زمین از فضا
یک تصویر فضانوردی از سال ۲۰۲۳، سه تپهٔ تاریک – که به عنوان «مسّه» نیز شناخته میشوند – را نشان میدهد که بر فراز بخشی از صحرای سحارا در موریتانیا جنوبی میدرخشند. این ساختارها بقایای یک سازهٔ تکقسمتی از دوره پلیوزوئیک هستند و به شکلگیری مجموعهای از تپههای شنی برجسته کمک کردهاند.
نکات سریع
کجا قرار دارد؟ Guérou, Mauritania [16.930575400, -11.759622605]
چه چیزی در تصویر است؟ سه پشتهٔ سیاه که توسط تپههای شنی نامعمول در صحرای سحارا احاطه شدهاند
عکس توسط چه کسی گرفته شده است؟ یک فضانورد ناشناس سوار بر ایستگاه فضایی بینالمللی (ISS)
تصویر در چه تاریخی گرفته شد؟ ۳ مه ۲۰۲۳
این تصویر جذاب فضانوردی، سهگانهای از «پشتههای سیاه» کهن را نشان میدهد که در صحرای سحارا در کنار یکدیگر قرار دارند. ساختارهای تاریک باعث شکلگیری سلسلهای از تپههای شنی نادر در اطرافشان شدهاند و همچنین یک «منطقهٔ بدون تپه شنی» شگفتانگیز را ایجاد کردهاند.
سه پشته، یا تپههای سرپوشیده، در حدود ۸ مایل (۱۳ کیلومتر) شمالغربی شهر Guérou در موریتانیا جنوبی قرار دارند؛ شهری که حدود ۲۲٬۰۰۰ نفر جمعیت دارد. این پشتهها از سنگریزی ساخته شدهاند و بهصورت تند از سطح دشتی اطراف برمیخیزند، به ارتفاعی بین ۱٬۰۰۰ تا ۱٬۳۰۰ فوت (۳۰۰ تا ۴۰۰ متر) از سطح زمین میرسند. بزرگترین آن از سهگانه در حدود ۶ مایل (۹٫۵ کیلومتر) در بیشترین عرض خود است، در حالی که پشتهٔ چهارمی کمی شمالیتری از سهگانه قرار دارد ولی خارج از قاب تصویر است.
رنگ تاریک این تپههای دایرهای حاصل «پوشش صخرهای» است — لایهای سیاه، مبتنی بر رس، غنی از اکسیدهای منگنز و آهن، که بر روی سنگهای در معرض و خشک طی هزاران سال شکل میگیرد، بهدلیل رصدخانهٔ زمینی ناسا. این پوشش احتمالاً بخشی توسط میکروارگانیسمها تثبیت شده و شامل لایههای میکرومتری ضخیم است، همانطور که در Science Direct گزارش شده است.
به سمت غرب پشتهها (در سمت چپ تصویر) یک دشت صخرهای بایر با کمبود شگفتانگیز تپههای شنی دیده میشود. اما به سمت شرقی تپههای صاف، چندین تپه شنی بزرگ مشاهده میشود که گویی از سنگهای سیاه همچون دنبالهای موجدار بهطرف بیرون میجوشند.
در این تصویر دو نوع اصلی تپه شنی قابل مشاهده هستند. نوع اول، «تپههای صعودی» نادر هستند؛ اینها تودههای بزرگ، شبیه به ردیفهای سنگی هستند که در طول دیوارهای شرقی پشتهها انباشته شدهاند. نوع دوم، «تپههای بارچن» هستند که شایعتر بوده و دنبالهٔ راهراه پشتهها را تشکیل میدهند. در هر دو حالت، تپههای شنی رنگ زرد‑قرمز متمایزی دارند.
تپههای شنی تنها در سمت شرقی پشتهها شکل میگیرند؛ چرا که باد عمدتاً از این سمت میوزد و شن را به سطوح شیبدار اطراف سنگهای سیاه میبرد.
شن در سمت غرب پشتهها جمع نمیشود بهدلیل پدیدهای به نام «سنبلی باد» (wind scour)، که ناشی از گردابهای فوقسریع در باد است که بین پشتهها فشرده میشود و باعث دفع شن از تپههای مسطح میشود، طبق گزارش رصدخانهٔ زمینی.
عکس دیگری از فضانوردی، که در سال ۲۰۱۴ گرفته شده است، این اثر غیرمعمول را در گسترهای بزرگتر نشان میدهد (به تصویر زیر مراجعه کنید). در این نما میتوانید تپههای بارچن را ببینید که بهمراتب دورتر از پشتهها گسترش یافتهاند و همچنین یک پشتهٔ بزرگتر در سمت شرق مشاهده میشود.
در طول دوره پلیوزوئیک، که از ۵۴۱ میلیون تا ۲۵۱٫۹ میلیون سال پیش بهپایان رسید، بهاحتمال زیاد تمام این پشتهها بخشی از یک سازهٔ سنگی عظیم واحد بودهاند که سپس توسط هزاران سال فرسایش آب و باد به قطعاتی جداگانه تجزیه شده است، طبق گزارش رصدخانهٔ زمینی.
این سازه ممکن است شبیه به ساختار ریچات — مجموعهای عظیم از حلقههای متحدالمرکز سنگی، که بهعنوان «چشم سحارا» نیز شناخته میشود، باشد که در موریتانیا حدود ۲۸۵ مایل (۴۶۰ کیلومتر) شمال Guérou قرار دارد.
پشتهها در سراسر جهان یافت میشوند، اما تمرکز خاصی از آنها در صحرای سحارا وجود دارد؛ همچنین در بخشهایی از ایالات متحده مانند کلرادو، نیومکزیکو، یوتا و آریزونا، طبق اطلاعات سرویس ملی پارکها. در سایر نقاط سامانهٔ شمسی، پشتهها یک ویژگی ژئولوژیکی برجسته در مریخ هستند که با میلیاردها سال فرسایش بادی بر روی سیارهٔ سرخ شکل گرفتهاند، بر پایه گزارشهای Space.com، سایت خواهر Live Science.
برای مشاهدهٔ تصاویر شگفتانگیز ماهوارهای و عکسهای فضانوردی بیشتر، آرشیوهای زمین از فضا ما را بررسی کنید.