آشنایی با نظام های بهره برداری کشاورزی ایران وجهان
مقدمه
خرد و مالکی و پراکندگی قطعات اراضی یکی از عناصر ساختار سنتی کشاورزی کشور است . چنین آرایشی ازاراضی کشاورزی ، تنها متعلق به کشور ایران نیست . بلکه در نظام زمینداری اغلب کشورها با نسبتهای کم وبیش متفاوت وجود دارد. ولی امروزه ، به یکی از موانع اصلی توسعه کشاورزی تبدیل شده است.نظام بهره برداری دهقانی یکی از نظام های بهره برداری سنتی است . این نظام عمدتاً واحدهای موسوم به خرد و دهقانی زیر ۱۰هکتار را شامل می شود . هر واحد بهره برداری معمولاً شامل یک خانوار بهره بردار است بطوری که تعداد واحدهای بهره برداری دهقانی تقریباً با تعداد خا نوارهای بهره بردار عضو واحد برابر است .
درواحدهای بهره برداری کشاورزی سنتی انواع فعالیتهای کشاورزی اعم از زراعت ،دامداری ، باغبانی و فعالیت های صنعتی وابسته به کشاورزی صورت می گیرد . در واحدهای بهره برداری دهقانی امروزی هم که بازمانده نظام کشاورزی سنتی است هدف تولید به ویژه در تولیدات زراعی و دامی مصرف و فروش و درتولیدات باغی فروش و مصرف است آنچه مسلم است کشاورزی ایران با بافت سنتی و با واحدهای کوچک بهره برداری قادر به تأمین حداقل مواد غذایی مورد نیاز جامعه نخواهد بود، و برای حصول به مازاد کشاورزی و قدم گذراندن در راه رشد و توسعه اقتصادی باید به فکر کشاورزی پیشرفته با تولید اقتصادی بود. این هدف جز با تشکیل واحدهای بزرگ تولیدی و واحدهای تولیدی در مقیاس اقتصادی، قابل دستیابی نخواهد بود . به منظور اصلاح ساختار نظام بهره برداری موجود، نظام های تعاونی تولی د روستایی می تواند پاسخی مناسب برای حل برخی مشکلات فعلی کشاورزان خرده مالک باشد.(مهرابی: (۱۳۸۲
نظام های بهره برداری خرد و دهقانی: ویژگی ها و تنگناها
- شبکه نامنظمی از انهار و کانال های آبرسانی سنتی در بین واحدهای بهره برداری قابل مشاهده می باشد. به طور کلی میزان اتلاف آب چه در هنگام انتقال آب به مزارع و چه در هنگام انجام عملیات آبیاری زیاد می باشد.
راه های ارتباطی بین مزارع عموما سنتی است ؛ و پراکندگی قطعات ، امکان ایجاد و توسعه راه های ارتباطی را نمی دهد . انتقال نهاده های کشاورزی به واحدهای تولیدی از یک س وی و محصولات تولیدی به محل مصرف و بازار از سوی دیگر به دشواری صورت می گیرد . حدود نیمی از واحدهای دهقانی فاقد ساختمان و تاسیسات خاص کشاورزی و وسایل نقلیه هستند (هاشمی: (۱۳۶۲
بکار گیری ماشین از ملاک های تفاوت در کشاورزی سنتی ومدرن است . استفاده از ماشین در کشا ورزی به دنبال نتایج درخشان استفاده از ماشین در صنعت رایج گردید . اساساً استفاده از ماشین در اراضی بزرگی که تقسیم کار نیز در آن توسعه یافته باشد ، امکان می یابد . بعبارتی در اراضی کوچک که خصلت وویژگی کشاورزی دهقانی برآن چیره است ، شرایط مناسبی برای بکارگیری ماشین در کشاورزی ایجاد نمی نماید.
- به هر تقدیر استفاده از ماشین آلات در واحدهای بهره برداری خرد و دهقانی به دلایلی همچون
کوچک بودن اراضی ، عدم آشنایی کشاورزان با ماشین آلات جدید و نیز بالا بودن استهلاک ماشینی ؛ نه تنها مقرون به صرفه نیست بلک ه در برخی موارد برای کشاورزان می تواند هزینه بر نیز باشد . از طرف دیگرکاربرد ماشین آلات سنگین و تکیه بر نهاده های خارجی ، ممکن است تخریب خاک این واحد ها را موجب شود . .(حقوقی:(۱۳۸۲ – در نظام بهره برداری دهقانی ، عوامل تولید، نحوه استفاده و ترکیب آن ها و تمام برنامه های تولیدی واحدها در ارتباط با خانواده کشاورزی و با مشارکت مستقیم این گروه در نظر گرفته می شود . بنابراین، حق استفاده از عامل تولیدی زمین در اختیار خانوادهکشاورز است، تمام یا قسمت اعظم نیروی انسانی فعال در واحد از کشاور ز بوده و سرمایه گذاری و مدیریت مزرعه هم با خانواده کشاورز است . بدین ترتیب ، فعالیت های کشاورزی در نظام بهره برداری دهقانی محدود به امکانات مجموعه عوامل تولیدی است که در اختیار کشاورز می باشد.(حیدری:(۱۳۷۵